Vərəqələr

2. Bəs EU4Digital, Şərq Tərəfdaşlığı regionunda elektron ticarətin təşviqi üçün hansı işləri görür?

EU4Digital təşəbbüsü çərçivəsində transsərhəd əməkdaşlığa dəstək məqsədilə bir sıra fəaliyyətlər və pilot layihələr icra olunur. Elektron ticarətin aşağıdakı sahələrini uyğunlaşdırmaq diqqət mərkəzindədir:

• Transsərhəd elektron ticarət: müxtəlif ölkələrin ticarət tərəfdaşları (məsələn, müəssisələr və hökumət) arasında sənədlərin çap olunmadan mübadiləsi.
• Elektron gömrük: logistika işi ilə gömrük orqanları arasında gömrük məlumatlarının sistematik və avtomatlaşdırılmış mübadiləsi (məsələn, gəlişindən əvvəl məlumat mübadiləsi, risklərin qiymətləndirilməsi, məlumatların müqayisəsi, gömrük nəzarətinin nəticələri).
• Rəqəmsal nəqliyyat dəhlizi: hava, avtomobil yolu, dəmir yolu və dəniz nəqliyyatı vasitəsilə daşınmanın bütün mərhələlərində məlumat mübadiləsi üzrə fiziki nəqliyyat dəhlizləri vasitəsilə məlumatlarla əlaqəli xidmətlər.
• Elektron kommersiya: kompüter şəbəkələrində aparılan elektron əməliyyatlar vasitəsilə malların satışı.
• Şəbəkələrin qurulması: Şərqi tərəfdaş ölkələrindən olan maraqlı tərəfləri Aİ-də olan həmkarları ilə elektron ticarətdə olan tendensiyaların, fəaliyyətlərin və işlərin gedişatı ilə əlaqədar məlumatların mübadiləsinə və əlaqələrin qurulmasına cəlb etmək.

3. Transsərhəd elektron ticarətə dair pilot layihə nədir? Hansı ölkələr iştirak edir və hansı işlər görülür? Gələcək illərdə onun faydalarının bütün ölkələrə geniş yayılacağını gözləmək olarmı?

Pilot layihənin fəaliyyətinin məqsədi elektron çatdırılma ilə bağlı texnoloji həlldən istifadə edərək bir neçə dövlət və özəl qurum arasında məlumat mübadiləsini sınaqdan keçirməkdir. Bu elektron məlumatların və sənədlərin etibarlı mübadilə kanalıdır. Məqsəd belə bir məlumat mübadiləsinin aşağıdakılar nəzərə alınmaqla tam funksionallığa malik ola biləcəyini yoxlamaqdır:

• Texniki. Uzlaşmanın əldə oluna biləcəyini və texnoloji həllin transsərhəd səviyyəsində istifadəsi istiqamətində texniki maneələrin olub-olmadığını sınaqdan keçirmək. 
• Hüquqi. Texnoloji həllin hüquqi baxımdan tam şəkildə istifadəsinə imkan yaratmaq məqsədilə milli qanunvericilikdə lazımi dəyişiklikləri müəyyən etmək üçün ilkin olaraq hüquqi mühitin yoxlanılması həyata keçiriləcək. 
• Təşkilati. Həllin həm milli, həm də transsərhəd səviyyədə tam fəaliyyətini təmin etmək üçün məsul qurumları və tələb olunan təşkilati/institusional dəyişiklikləri müəyyən etmək. 

Pilot layihə başa çatdıqdan sonra EU4Digital proqramı geniş miqyaslı texnoloji həlli həyata keçirmək və tam işlək, eləcə də qanuni cəhətdən məsuliyyətə cəlb edən vəziyyətə gətirmək üçün yuxarıda adı çəkilən sahələrdə lazımi dəyişikliklər üçün tövsiyələr hazırlayıb.

Elektron çatdırılma üzrə iki pilot layihə həyata keçirilib. Biri Şərq Tərəfdaşlığı ölkəsi ilə Aİ-yə üzv ölkə arasında (Ukrayna və Polşa) və digəri iki Şərq Tərəfdaşlığı ölkəsi arasında (Ermənistan və Ukrayna). Elektron çatdırılma üzrə texnoloji həllin Ukraynada necə sınaqdan keçirildiyini öyrənin: Kağız zəncirinin aradan qaldırılması: Aİ Ukraynada ticarətə rəqəmsal cığır açır

Tərəfdaş ölkələrin nümayəndələrinin öz ölkələrində məlumatlı qərarlar qəbul etməsinə dəstək verəcək pilot layihələr ilə tanış olması üçün virtual səfərlər təşkil edilib.

4. Elektron gömrük nədir və faydaları nədən ibarətdir?

Elektron gömrük, iqtisadi operatorlar ilə gömrük orqanları arasında gömrük məlumatlarının sistematik və avtomatlaşdırılmış mübadiləsi (məsələn, boş yük maşınları ilə bağlı məlumat mübadiləsi, risklərin qiymətləndirilməsi, məlumatların müqayisəsi, gömrük nəzarətinin nəticələri) deməkdir.  

İqtisadi operatorlar malları sərhədlərdən keçirən və gömrük orqanları ilə qarşılıqlı əlaqədə olan zaman, avtomatlaşdırılmanın olmaması və gömrük orqanları arasında vaxtında əlaqənin olmaması səbəbindən gecikmələrlə üzləşirlər. Nəticədə alıcılar mallarını gec əldə edirlər. Bunun səbəbi aşağıdakı kimidir:  

• Gömrük məlumatları vaxtında qəbul edilmir, bu da gömrük xidməti və müəssisələr üçün səmərəsiz təhlükəsizlik və təhlükəsizlik ilə bağlı risklərin idarə edilməsi ilə nəticələnir;
• Məlumatların avtomatik müqayisəsi təyin edilməyib (məsələn, gediş ölkəsində bəyannamə məlumatları gəliş ölkəsi ilə eyni olduğunu yoxlamaq);
• Gəliş öncəsi məlumat mübadiləsi aparılmır (məsələn, yüklər sərhəd keçid məntəqəsinə gələn zaman risklərin qiymətləndirilməsi başa çatana qədər daşıyıcı sərhədi keçmədən əvvəl gözləməlidir).

Elektron gömrük ilə əlaqədar fəaliyyətlər müəssisə və hökumətləri lazımi əməkdaşlıq modelləri (məsələn, əməkdaşlıq prosesləri, rabitə sistemləri) ilə təmin etmək, səmərəli məlumat mübadiləsini təmin etməklə bu məsələlərin həllinə şərait yaradır. Bu fəaliyyətlər həmçinin ticarət xərclərini azaltmaq, o cümlədən mal və xidmətləri daha cəld çatdırmaq üçün gömrük idarələri ilə qarşılıqlı əlaqələri optimallaşdırır. 

EU4Digital proqramı mövcud texnoloji həlləri və onların regionda tətbiqini təhlil etdikdən sonra Elektron gömrük pilot layihəsi üzrə SEED (Məlumatların sistematik elektron mübadiləsi) sisteminin ən doğru seçim olduğuna qərar vermişdir. Qərbi Balkan ölkələrinin gömrük idarələri tərəfindən həyata keçirilən SEED, Aİ tərəfindən maliyyələşdirilmişdir və aşağıdakı üstünlüklərə malikdir:

• Sübut olunmuş təhlükəsizlik
• Məlumat standartları
• Milli sistemlərə asan adaptasiya 
• Funksionallıq baxımından uyğunlaşma imkanı və məlumat dəsti mübadiləsi tələbləri.  

Qərbi Balkanlarda SEED aşağıdakı problemləri uğurla həll etmişdir:

• Qaimələrin mübadiləsi və giriş zamanı gömrük dəyərinin azaldılması ilə lazımi dərəcədə qiymətləndirilməmə
• Yüklənmiş yük maşınlarının çıxmasının saxta təsdiqi (ƏDV-nin geri qaytarılması ilə əlaqədar pozuntular)
• Nəqliyyata dair sənədlərin sui-istifadəsi ilə əlaqədar qanunauyğunsuzluqlar (məs, ATA karnetləri)
• Tütün və narkotik vasitələrin qaçaqmalçılığı kimi ciddi gömrük hüquqpozmalarının müəyyən edilməsi. 

Pilot layihənin məqsədi, Şərqi tərəfdaş ölkələri və Aİ-yə üzv dövlətlərin gömrük orqanları arasında elektron gömrük məlumatlarının mübadiləsini təmin etməkdir. Bu, ilkin (məhdud) funksiyaların və məlumat toplularının pilot layihə çərçivəsində sınaqdan keçirildiyi zaman əsas təkan nöqtəsi olacaq.

Elektron gömrük pilot layihəsi artıq müvəffəqiyyətlə Belarus və Litva gömrük orqanları arasında sınaqdan keçirilmişdir. Daha ətraflı öyrənmək üçün: Belarus və Litva arasında ixrac üzrə məlumatların mübadiləsinə dair pilot layihə icra olunub.

Pilot layihələr gömrük orqanları arasında gömrük məlumatlarının mübadiləsi prosesini yaxşılaşdırır, həmçinin gömrük rəsmiləşdirilməsini, risklərin qiymətləndirilməsini və transsərhəd gömrük idarələri arasında əməkdaşlığı optimallaşdırmaq məqsədilə potensial irəliləyişləri göstərir. Bununla da texnoloji həllin tammiqyaslı tətbiqi ilə bağlı tövsiyələr toplanaraq onun bütöv regionda tətbiqinə hazırlıq işləri görülmüşdür.

5. Baltik dənizindən Qara dənizə qədər rəqəmsal nəqliyyat dəhlizi: iddialı səslənir, amma ümumiyyətlə onun mənası nədir və ticarətə necə kömək edəcək?

Rəqəmsal nəqliyyat dəhlizi: hava, avtomobil yolu, dəmir yolu və dəniz nəqliyyatı vasitəsilə daşınmanın bütün mərhələlərində məlumat mübadiləsi üzrə fiziki nəqliyyat dəhlizləri vasitəsilə məlumatlarla əlaqəli xidmətlər toplusudur. Buraya dövlət qurumları tərəfindən məlumatların daxil edilməsi, çatdırılma xidmətləri, bazar xidmətləri, bukinq və sifariş xidmətləri və zəncirvari xidmətlər kimi təchizat zəncirinin maraqlı tərəfləri üçün xidmətlər və tətbiqlər daxildir. 

Logistika şirkətləri mal və xidmətləri sərhədlərdən keçirən zaman Şərq Tərəfdaşlığı ölkələrində və Aİ ölkələrində müxtəlif logistika sistemləri ilə qarşılıqlı əlaqədə olurlar. Bu, ölkələr arasında logistik məlumatların dərhal mübadiləsini ləngidən texniki maneələr yaradır. Bundan əlavə, logistika proseslərinin və inkişaf etməkdə olan informasiya sistemləri hüquqi bazası bu ölkələrdə eyni deyil, bu da logistika proseslərini daha uzun və mürəkkəb hala gətirir. Bu isə öz növbəsində daha yüksək logistika xərclərinə və malların və xidmətlərin verilməsində gecikmələrə səbəb olur. 

Baltik və Qara dəniz arasında Rəqəmsal nəqliyyat dəhlizi, logistika zəncirinin iştirakçıları (ticarət ilə məşğul olanlar, nəqliyyat ekspeditorları, gömrük orqanları, digər dövlət qurumları və istehlakçılar) arasında məlumatların dərhal mübadiləsini həyata keçirmək, mal və xidmət axınını optimallaşdırmaq, vaxta və pula qənaət etməyə imkan verən logistika proseslərinin və elektron nəqliyyat məlumatı axınının təşkilinə kömək edir. 

Loqistika məlumatlarının mübadiləsini asanlaşdırmaq və uyğunlaşdırmaq üçün Aİ Elektron yüklərin daşınması ilə bağlı məlumatlara dair Direktiv (eFTİ) qəbul edib və ittifaqa üzv dövlətlərin riayət etməli olduğu köməkçi normativ-hüquqi aktlar və qaydalar toplusu hazırlayır, o cümlədən dövlət qurumlarına elektron məlumatların qanuni olaraq tanınmasına imkan verən mərkəzləşdirilməmiş federal platformalar şəbəkəsinin qurulmasına doğru irəliləyir. 

EU4Digital, Şərq Tərəfdaşlığı ölkələrində və həmin ölkələr arasında məlumat mübadiləsi, tənzimləmə bazası və təşkilati mexanizmlərdə texnoloji yanaşmanın sınaqdan keçirilməsi üçün Aİ-nin bu sahədə tətbiq etdiyi yenilikləri Şərqi tərəfdaş ölkələrində tətbiq etmək üçün hazırlıq tədbirləri işləyib hazırlamışdır. Bu baxımdan, ekspertlər Baltik və Qara dənizləri arasında Rəqəmsal nəqliyyat dəhlizinin yaradılması üçün hazırlıq tədbirləri müəyyən edərək üçillik proqram hazırlayıblar. İcra olunan proqramın məqsədi, Baltik və Qara dənizlər və ya regionun digər hissələri arasında nəqliyyat dəhlizi vasitəsilə davamlı logistik məlumat mübadiləsinin yaradılmasıdır.

6. Elektron kommersiyaya əngəl törədən maneələr nədir və EU4Digital bu sahədə necə kömək edir?

Elektron kommersiya və ya e-kommersiya malların kompüter şəbəkələrində aparılan elektron əməliyyatlar vasitəsilə satılmasıdır. Aİ-də vahid bazar mövcud olduğundan ittifaqa üzv olan dövlətlər arasında məhsul və xidmətlərin pulsuz mübadiləsinə icazə verilir. Lakin elektron ticarətə dair qanunvericilik, standartlar və ekosistemdə mövcud olan fərqlər səbəbindən Aİ və Şərqi tərəfdaş ölkələri arasında bu cür mübadiləni həyata keçirmək elə də asan deyil.

Məsələn, dünyanın istənilən ölkəsi ilə ticarət əlaqələrinə sahib Aİ müəssisələri, məhsulların ümumi təhlükəsizlik tələblərinə cavab verdiyinə inanmaq istəyirlər, lakin Aİ və Şərqi tərəfdaş ölkələrində standartlar və qanunvericiliyin uyğunlaşdırılmadığı üçün maneələrlə üzləşirlər. 

Bundan əlavə, Aİ 2021-ci ildə Elektron kommersiya üzrə yeni ƏDV paketini təqdim edib. Bu genişmiqyaslı islahat Avropada və ondan kənarda elektron kommersiya proseslərinə təsir edir və müəssisələr və hökumətlər bunun təsiri haqqında az məlumatlıdır. Hazırki dövrdə Şərq Tərəfdaşlığı ölkələrinin elektron kommersiyaya keçməsi və uyğunlaşması üçün dəstəyə ehtiyacı var.

EU4Digital təşəbbüsünün elektron kommersiya ilə bağlı fəaliyyətləri çərçivəsində üç sahənin, xüsusilə aşağıdakıların uzlaşdırılması ilə Aİ ilə elektron ticarətin asanlaşdırılması üçün tövsiyələrin verilməsi nəzərdə tutulub: 

• Qanunvericilik
• Standartlar 
• Elektron kommersiya ekosistemi

Bu tövsiyələrin məqsədi aşağıdakı kmidir:

• Transsərhəd elektron kommersiya sahəsindəki maneələrin aradan qaldırılması;
• Transsərhəd elektron kommersiyanın həcminin artırılması;
• Məlumatlılığın artırılması və tərəfdaşlıq ölkələrini Aİ-nin 2021-ci ildə elektron kommersiya sahəsindəki dəyişikliklərinə hazırlamaq.

Aİ və Şərq Tərəfdaşlığı ölkələrinə faydalı olması üçün sözügedən təhlil daha sonra konkret problemlərin müəyyənləşdirilməsi və bu problemlərin həlli üçün pilot texnoloji həllin işlənib hazırlanması və icrası üçün istifadə edilib. Nəticədə EU4Digital üç ölkədə - Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstanda virtual anbarlar yaradaraq Elektron kommersiya üzrə pilot layihənin icrasına başlayıb. Məqsəd pərakəndə satıcıları, bazarları, karqo şirkətlərini və gömrük orqanlarını dəstəkləmək, o cümlədən məhsulların xaricdə satılması və transsərhəd çatdırılma üçün şərait yaratmaqdır.

Virtual anbar elektron ticarətdə satışa çıxarılan məhsullar haqqında məlumatları Aİ və beynəlxalq tələblərə cavab verən formatda təqdim edir. Anbara daxil olduqdan sonra məhsullar eBay və ya Etsy kimi istənilən sayda beynəlxalq onlayn bazarda satıla bilər və standartlaşdırılmış məlumatlar poçt xidmətlərinin göndərilmə işinə başlamağına imkan verir və transsərhəd gömrük prosedurlarının təmin edilməsinə şərait yaradır.

Elektron kommersiya üzrə pilot layihə haqqında daha ətraflı öyrənmək üçün: 

Ermənistanda hazırlanan corabların Almaniyaya satışı: EU4Digital proqramının Elektron kommersiya sahəsinə dəstəyi ilə Aİ bazarları tərəfdaşlıq ölkələrinə yaxınlaşır

Avropa bazarına cəmi bircə kliklə – Aİ Gürcüstanda Elektron kommersiyanı necə dəstəkləyir

Ticarət üçün klikləyin: EU4Digital e-kommersiya qurmaq üçün Azərbaycana kömək edir

7. Şəbəkə fəaliyyəti nədən ibarətdir? O elektron ticarətin inkişafına necə töhfə verir?

Şəbəkə fəaliyyəti, bağlantıların qurulması və elektron ticarətdə tendensiyalar və fəaliyyətlərə dair məlumatların mübadiləsinə deyilir. EU4Digital elektron ticarət sahəsində bir çox fəaliyyətlərə və ölkələrarası əməkdaşlıq tələb edən pilot layihələrə malikdir. Buna görə də məlumat mübadiləsi elektron ticarətə dair mövzularda məlumatlılığı artırmaq, islahatların həyata keçirilməsini stimullaşdırmaq və beynəlxalq maraqlı tərəflər arasında fəaliyyətləri uyğunlaşdırmaq üçün çox vacibdir. 

Beynəlxalq şəbəkə fəaliyyətlərinə pilot texnoloji həlləri müşahidə etmək, öyrənmək və müzakirə etmək üçün tanışlıq məqsədi daşıyan səfərlər, Şərqi tərəfdaş ölkələrindən kənarda mövcud texnoloji həllər və qabaqcıl təcrübələri öyrənmək üçün tanışlıq məqsədi daşıyan səfərlər, həmçinin elektron ticarət sahəsində əlaqələr və tendensiyalara dair məlumat mübadiləsi daxildir. Bu tədbirlər qanunvericilər, investorlar, rəqəmsal texnologiya təminatçıları, xidmət təminatçıları, elmi-tədqiqat və inkişaf mərkəzləri, təhsil ocaqları, banklar, sığorta şirkətləri, hökumət, qurumları və elektron ticarətin digər maraqlı tərəfləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Son zamanlar Şəbəkə fəaliyyəti tərəfindən təşviq olunan tədbirlərə Rəqəmsal nəqliyyat günləri (DTD), SEED sistemi ilə yerində tanışlıq, Avropada  elektron çatdırılma (eDelivery) ilə yerində tanışlıq və s. daxildir.

8. Regionda elektron ticarət beş ildən sonra necə ola bilər? EU4Digital bu sahənin inkişafına necə kömək edəcək?

EU4Digital təşəbbüsünün məqsədi, müxtəlif ölkələrin müəssisələri və dövlət orqanları arasında çap sənədsiz, avtomatik və vahid elektron ticarətin (ticarət prosesləri, rabitə, qanunvericilik və standartlar baxımından) qurulması üçün bu sahənin uzlaşdırılmasını dəstəkləməkdir. Bu gələcək planlar istiqamətində irəliləmək üçün EU4Digital problemlərin təhlilini və identifikasiyasını asanlaşdırır, tərəfdaşları əlaqələndirir, həll yollarını sınaqdan keçirir və tövsiyələr verir.

Elektron ticarət sahəsində ən yaxşı halda hadisələr aşağıdakı kimi inkişaf edə bilər:

İsveçin Stokholm şəhərində bir müəssisə ilə Ukraynanın Odessa şəhərində yerləşən bir müəssisə ticarətə dair razılığa gəlir. Sözügedən hər iki müəssisənin arasında əlaqə, EU4Digital tərəfindən elektron ticarət üzrə təşkil olunan bir tədbirdən sonra yaranıb. Mallar onlayn elektron kommersiya mağazası vasitəsi ilə seçilib, sənədlər mübadilə edilib və kompüter şəbəkələri vasitəsilə imzalanıb. Hər hansı çap sənədsiz müqavilələr bağlanıb və fakturalar ödənilib. Bu sənədlərin idarə edilməsi tez və asan həyata keçirilib, çünki qanunvericilik və texniki standartlar uyğunlaşdırılıb. Bu isə o deməkdir ki, prosesdə müəssisələrin bilmədiyi və ya işləmədiyi əlavə sənədlər olmayıb.

Müəssisələr, satın alınan malların İsveçdə (gediş ölkəsi) yüklənməsi, Baltik dənizi ilə daşınması və Litvanın Klaypeda limanında (tranzit ölkə) yük maşınına yüklənməsinə dair razılığa gəliblər. Sonra yük maşını malları Ukraynanın Odessa (təyinat ölkəsi) şəhərinə çatdıracaq.

Mallar İsveçdə yüklənən zaman müəssisə gömrük sənədlərini elektron formada təqdim edir. Yəni, mallar sərhədə çatmamışdan əvvəl sənədlər təqdim edilir. Gömrük orqanı sənədləri əvvəlcədən yoxlaya və riskləri qiymətləndirə bilir. Gömrük orqanlarının İsveç və digər tranzit və təyinat ölkələri ilə əməkdaşlığı asanlıqla baş turur, çünki proseslər (məsələn, lazımi sənədlər, formatlar) və rabitə sistemləri uyğunlaşdırılıb. Bu, gömrük əməliyyatlarını sürətli və təhlükəsiz edir. Əməliyyatı həyata keçirən nəqliyyat vasitəsinə gömrük orqanlarının nəzərindən qaçan qanunsuz heç nə daxil ola bilməz.

Mallar İsveçdə dəniz nəqliyyatından istifadə edilərək göndərilir. Mallar Litvadakı limana çatdıqdan sonra cəld və asanlıqla başqa bir nəqliyyat vasitəsinə keçirilir. Çünki Baltik dənizindən Qara dənizə qədər rəqəmsal nəqliyyat dəhlizi mövcuddur. Ticarət tərəfdaşları üçün bu sənədlərin dərhal mübadiləsi və nəticədə yoxlama və təsdiqləmə proseslərinin sürətli həyata keçirilməsi deməkdir.

Yük maşını sərhədə çatanda yola davam etmək üçün gecikmələr olmur. Gömrük əməliyyatları başlanğıcda qaydasına salındığı üçün səlahiyyətlilər yalnız malların möhürləndiyini yoxlayırlar. Yük maşını yoluna davam edir.

Nəhayət, yük maşını Ukraynanın Odessa şəhərinə çatır. Mallar açılır və yoxlanılır. Malların uğurla çatdırılması elektron sənədlə təsdiqlənir ki, İsveçdəki müəssisə çatdırılmanı asanlıqla izləyə bilsin.

Hər iki müəssisə növbəti əməkdaşlığı səbrsizliklə gözləyir.