Evdə qalın, dərmanları biz çatdırarıq – rəqəmsal təşəbbüs məhbuslara çətin dövrdə sağ qalmağa kömək edir

Hər birimizin həyatı koronavirus səbəbindən dəyişib. Bəxtimiz gətirə və xəstəliyə yoluxmaya bilərik, amma hamımız sosial əlaqələrimizi məhdudlaşdırmalı və ya onları dəyişdirməli olmuşuq. Təəssüf ki, pandemiyanın birbaşa və dolayı təsirləri cəmiyyətin bir qrupuna — yaşlılara qeyri-mütənasib şəkildə təsir etmişdir. Cəmiyyətdə koronavirusun ən çox təsir göstərdiyi qrup olmaqla yanaşı, yaşlılar özləri və qohumlarının sağlamlığı üçün narahat olaraq evdə tək qalmağa məcburdurlar və bu vəziyyətin nə vaxt bitəcəyini bilmədən qeyri-müəyyənliklə üz-üzədirlər.

2020-ci ilin martında Gürcüstanda üç aylıq sosial izolyasiya elan edildi. Demək olar ki, bütün özəl və dövlət qurumları virtual rejimdə işləməyə məcbur oldu və axşamdan səhərə qədər bir çox fəaliyyətlər məhdudlaşdırıldı. Bu, ölkənin yaxın tarixində görünməmiş bir vəziyyət idi. İzolyasiya ağır idi, ancaq məhdudiyyətlərə ehtiyac olduğu açıq-aşkar olduğundan, səhiyyə sahəsində çalışan mütəxəssislərin tövsiyələrini normal qəbul edən vətəndaşların əksəriyyəti onlara əməl edirdi.

İkinci infeksiya dalğası Gürcüstanda payızda başladı. Artan yoluxma sayına cavab olaraq, noyabrın 26-da məhdudiyyətlər yenidən tətbiq edildi və bir çox digər fəaliyyətlərlə birlikdə bütün şəhərlərarası və ictimai nəqliyyatın fəaliyyəti dayandırıldı. 

COVID-19 virusu təqaüdçülərə daha çox təhlükə yaratdığı üçün onlar çətin vəziyyətlə üzləşdilər. Gənclər gündəlik ehtiyacları üçün onlayn alış-verişə müraciət etsələr də, ən çox səhiyyə xidmətindən istifadə edən və həftədə ən azı bir dəfə dərman almaq üçün apteklərə gedən yaşlılar bu imkandan yararlana bilməyib.

Yaşlıların təhlükəsizliyini təmin etmək üçün Səhiyyə Nazirliyi, İqtisadiyyat Nazirliyi ilə birlikdə qısa müddət ərzində dərmanların yüksək risk qruplarına çatdırılması, dərmanları aptekdən müştərinin giriş qapısına qədər gətirilməsi üçün poçt xidmətləri işləyib hazırladı.

Bu çatdırılma xidməti, Gürcüstan Poçt Xidməti ilə inteqrasiya olunmuş və yalnız Tbilisi deyil, ölkəni bütün bölgələrini əhatə edən yeni yaradılmış Elektron Resept Platformasının bir hissəsidir. Bu təcrübə xroniki xəstəliklərdən əziyyət çəkənlər üçün uzunmüddətli müntəzəm dərman təchizatında xüsusilə səmərəlidir.

Əslində Elektron resept sisteminin ölkələrin sərhədləri xaricində çalışmasını təmin etmək üçün Avropa İttifaqı EU4Digital təşəbbüsü vasitəsilə bütün Şərq Tərəfdaşlığı regionunda vahid təlimatların bərqərar olmasına çalışır. Bu ilin iyununda Gürcüstanın Elektron resept çatdırılma xidməti EU4Digital Elektron səhiyyə şəbəkəsinin virtual iclasında nümayiş olunub. Tədbirin məqsədi COVID-19 və bu xəstəlik ilə əlaqədar statistik rəqəmlərin paylaşılması məsələlərini, eləcə də pandemiyanın idarə edilməsində ölkələrin qabaqcıl təcrübələrini müzakirə etmək idi.

2019-cu ildən etibarən Şərq Tərəfdaşlığı çərçivəsində həyata keçirilən EU4Digital, rəqəmsal iqtisadiyyatın, bazarın və rəqəmsal cəmiyyətin əsas sahələrinin Aİ-nin norma və təcrübələrinə uyğun inkişafına dəstək verir. Elektron səhiyyə, elektron səhiyyə xidmətlərinin işə salınması və məlumatların idarə olunması üçün ümumi təlimatların hazırlanmasını və ümumi məsələlərdə transsərhəd əməkdaşlığı dəstəkləyən proqramın altı prioritet sahəsindən biridir.

Gürcüstan bu sahədə digər ölkələrdən xeyli öndədir. Səhiyyə Nazirliyinin İT şöbəsinin rəhbəri Mixail Caniaşvili deyir ki, Gürcüstan pandemiya başlamazdan əvvəl səhiyyə sistemində xəstələrin elektron imzalarının toplanması, elektron kartlar və elektron reseptlər sistemlərini tətbiq etmiş və qısa müddətdə əlavə xidmətlərin təqdim edilməsini asanlaşdırmışdır. Səhiyyə Nazirliyində mövcud olan xidmət yönümlü infrastruktur sayəsində artıq müxtəlif xidmətləri asanlıqla aktivləşdirmək, qeyri-aktiv etmək və ya yaxşılaşdırmaq mümkündür.

“Həkimin elektron şəkildə xroniki xəstəliklərə görə təyin etdiyi hər hansı bir resepti poçt xidmətinə inteqrsiya etdik. Verilənlər bazasında bu dərmanları alanların siyahısı var idi. Siyahı poçt xidmətinə təqdim edildi və poçt dərmanların evə çatdırılmasına başladı. Həkim bu sahədə faydalanan şəxsin müəyyən kateqoriyaya aid olduğunu və dərmanın evə çatdırılmasına ehtiyac olduğunu müvafiq sahədə qeyd edir. Qalanı poçt xidməti tərəfindən görülən texniki işlərdir. Bu xidmət izolyasiya zamanı uğur qazandı və bu günə qədər müvəffəqiyyətlə çalışır”.

Səhiyyə Nazirliyinin İT şöbəsinin rəhbəri Mixail Caniaşvili

Caniaşvili Elektron resept çatdırılma xidməti ideyasının pandemiyanın son dərəcə vacib ehtiyaclarından irəli gəldiyini deyir: “Biz sadəcə qısa müddətdə nələrin edilə biləcəyini və insanların dərhal hansı müsbət təsirləri hiss edəcəyini müzakirə etdik”. Nəticədə, üç aylıq sərt izolyasiya zamanı yaşlılara dərmanlarını evlərindən çıxmadan almaq imkanı verildi.

Əmək, Səhiyyə və Sosial Məsələlər Nazirliyinin siyasət şöbəsinin elektron səhiyyə üzrə mütəxəssisi Nia Xaçidze, bildirir ki, layihə Elektron resept xidmətinin poçt xidməti ilə əlaqələndirilməsi nəticəsində mümkün olmuşdur.

“Dərmanların miqdarı həkimlər tərəfindən müəyyən edilir – xəstələr təyin edilən miqdarda dərmanlar alacaqlar. Xəstənin internet bağlantısına ehtiyacı yoxdur. Ailə həkimi xəstə ilə ünsiyyət quraraq təqaüdçünün hansı dərmana ehtiyacı olduğuna qərar verir və elektron resept yazır. Bu resept sistemdə əks olunur, burada da poçt xidməti həmin resepti və sonra dərmanı xəstəyə çatdırır. Layihə həqiqətən uğurlu oldu və dəyərini sübut etdi”, – deyə Nia Xaçidze əlavə edir.

Sofio Margiyev layihədən faydalananlardan biridir. O, 78 yaşındadır və Çardaxi yaşayış məntəqəsinin Mtsxeta-Mtianti kəndində yaşayır və ürək, qan təzyiqi ilə bağlı uzunmüddətli dərmanlara ehtiyacı var. Xidmətdən istifadə etməzdən əvvəl o, müxtəlif insanlardan onun dərmanlarını alıb gətirmələrini xahiş edirdi.

“Düzünü desəm, həkim ilk dəfə mənə izolyasiya səbəbindən çıxa bilməyəcəyimi və dərmanların mənə çatdırılacağını söyləyəndə çox sevindim. Ehtiyacım var, təkəm, demək olar ki, yeriyə bilmirəm, buna görə xoşbəxt idim, bu mənim üçün çox rahatdır. İlk dəfə onlar mart ayında gəldilər və mənə üç aylıq dərman təminatı gətirdilər və ikinci dəfə oktyabrda gəldilər. Yeni ilə qədər mənə əlavə dərman lazım olmayacaq. Ürək və qan təzyiqi problemim var. Həkimin təyin etdiyi bütün dərmanları gətirirlər. Dərmanlarla birlikdə maskalar da gətirdilər”.  

Sofio Margiyev, 78 yaş

Sofio tənha təqaüdçüdür. Ətrafındakı evlərin əksəriyyətində yaşayış yoxdur; heç kimdən kömək istəyə bilmir. O, çətinliklə hərəkət edir və məhdudiyyətlər götürüldükdən sonra da layihənin gələcəkdə davam edəcəyinə ümid etdiyini deyir.

Rəqəmsallaşdırılmış resept bazası olmasaydı, dərmanların evə çatdırılması çətin olardı. Əks təqdirdə, bu layihəni reallaşdırmaq üçün aylarla vaxt gözləməli olardıq və bu müddət ərzində yüksək risk qruplarındakı insanlar fiziki olaraq aptekləri ziyarət etməli olacaqdı.

“Layihə yazda karantin elan edildikdə icra olunmağa başladı. Lazım gələrsə, onun müddətini uzatmaq və dərmanların evə çatdırılmasına davam etmək asan olardı. Bu xidməti artıq səy göstərmədən tətbiq edə bildik, çünki elektron xidmətlər baxımından Şərq Tərəfdaşlığı ölkələri arasında əvvəlcədən qurulmuş bir bazaya sahib idik. Elektron resept istənilən vaxt istənilən uyğun ideyanı inkişaf etdirməyə imkan verir və dərmanların evə çatdırılması belə bir ideya idi”, -deyə EU4Digital-ın Gürcüstan üzrə ölkə koordinatoru Nino Esakiya bildirir.

Onun sözlərinə görə bu layihə bir çox şəkildə reallaşdırıla bilər: QİÇS və ya vərəm xəstələri, cəmiyyətdən təcrid olunmuş əlillər və s. hədəf qrupları da dərmanların evə çatdırılmasında maraqlıdır.

COVID-19 pandemiyası, səhiyyə sistemində rəqəmsal təşəbbüslərin əhəmiyyətini ön plana çəkdi. Həqiqətən də texnologiya, Aİ-nin bu gözlənilməz qlobal təhlükə ilə mübarizəsinin əsas hissəsinə çevrildi və EU4Digital 2021-ci ildən sonrakı illərdə Şərqi tərəfdaşlıq ölkələrində Elektron səhiyyəyə dəstəyini genişləndirməyi planlaşdırır. Gürcüstan bu sahədə hər bir imkana malik olduğunu nümayiş etdirdi və vahid rəqəmsal məkan vasitəsilə cəmiyyətdə ən çox qayğıya ehtiyac duyan üzvlərə daha yaxşı qayğı göstərə biləcək.

Aİ, EU4Digital təşəbbüsü çərçivəsində həm ŞT ölkələri arasında, həm də Avropa İttifaqı ilə Elektron səhiyyəyə dair uyğunlaşdırılmış milli bazaların hazırlanmasına dəstək verir.

EU4Digital, Elektron səhiyyə sistemlərinin yaradılması səylərini dəstəkləyərək Aİ ilə və tərəfdaşlıq ölkələri arasında iş birliyini təmin edərək xəstələrə, səhiyyə sistemlərinə və mütəxəssislərə fayda təmin edəcək.

Nəticə etibarilə təkmilləşdirilmiş elektron səhiyyə sistemləri vətəndaşların sağlamlığının yaxşılaşmasına, daha səmərəli xidmətlərə, daha səmərəli sığorta xidmətlərinə və daha yaxşı tənzimləmələrə səbəb olacaq.

EU4Digital təşəbbüsünün Elektron səhiyyə sahəsinə göstərdiyi dəstək haqqında daha ətraflı məlumatı EU4Digital təşəbbüsünün internet səhifəsindən öyrənə bilərsiniz.

Məqalə tam şəkildə on.ge saytında dərc olunub.