Հայերեն 
Ադրբեջաներեն
Անգլերեն
Բելառուսերեն
Ուկրաիներեն
Ռումիներեն
Ռուսերեն
Վրացերեն
Շարունակաբար գլոբալացվող աշխարհում, որին հատուկ են արագորեն աճող տրանսպորտային հոսքերն ու միջսահմանային գործողությունները, սահմանի երկու կողմում վերահսկողություն իրականացնող մաքսային մարմինների միջև համագործակցությունն ու տեղեկատվության փոխանակումը վճռական դեր է խաղում օրինական առևտրի դյուրացման գործում: Պետությունների մաքսային կառավարման մարմինների միջև արդյունավետ համագործակցությունը և տեղեկատվության փոխանակման ավտոմատացումն այժմ կարևոր են, քան երբևէ:
Եվրոպական միության և նրա Արևելյան գործընկերների միջև գործում են 31 ճանապարհային սահմանային անցակետեր: 2018 թ.-ին Արևելյան գործընկերության երկրներից ԵՄ տարածք մուտք է գործել մոտ 1.65 միլիոն բեռնատար, իսկ 1,8 միլիոն բեռնատար էլ ուղևորվել է հակառակ ուղղությամբ: Ամսական հաշվով մեկ սահմանային անցակետը երկու ուղղությամբ միջինում սպասարկում է շուրջ 10,000 բեռնատարների:
Ցամաքային բեռնափոխադրումների մեծ ծավալ ունեցող սահմանային անցակետերում սպասարկվող կոմերցիոն բեռնատարների թվաքանակը նույնիսկ ավելի մեծ է: Օրինակ՝ Բելառուսի և Լիտվայի միջև սահմանի դեպի ԵՄ մուտքի հատվածը տարածաշրջանում ամենածանրաբեռնվածներից է՝ կոմերցիոն տրանսպորտային հոսքերի առումով: 2019 թ.-ին այստեղ օրական հաշվով միջինում 1,700 բեռնատար է սպասարկվել (չորս անցակետերի միջոցով): Համեմատության համար նշենք, որ նույնքան տրանսպորտային հոսքեր (միջին օրական հաշվով՝ 1,900 բեռնատար) ապահովում են Լեհաստանի և Ուկրաինայի սահմանին գտնվող կրկնակի անգամ ավել (ութ) սահմանային անցակետերը: Բելառուսա-լիտվական սահմանին հերթերն առանձին դեպքերում կարող են ձգվել մինչև 14-16 կմ, իսկ դրանց հաղթահարումը կարող է տևել երկուսից չորս օր: Սա հանգեցնում է ոչ միայն ապրանքների առաքումների ուշացման, այլև՝ տարածաշրջանների միջև գործող բիզնեսների եկամուտների կորստի:
Երկար հերթեր և անվտանգության անարդյունավետ կառավարում
Սահմանի երկար հերթերից և սպասման ժամանակից զատ, մեկ այլ կարևոր խնդիր է պատշաճ հաղորդակցության բացակայությունը և տեղեկատվության ժամանակին ստացումը: Սա հանգեցնում է անվտանգության ռիսկերի անարդյունավետ կառավարման: Ինչպես Արևելյան հարևանության տարածաշրջանում, այնպես էլ՝ ԵՄ-ում առկա է հուսալի և ժամանակին տրամադրված տեղեկատվության ակնհայտ պահանջ՝ անվտանգության ռիսկերը կառավարելու, մաքսային հսկողություն իրականացնելու և տարածաշրջանի ֆինանսական ու տնտեսական շահերը պաշտպանելու համար՝ միաժամանակ նպաստելով օրինական առևտրին: Ժամանակակից թվային համատեքստում առավել, քան երբևէ անհրաժեշտ է լուծում, որը կարող է օպտիմիզացնել և ավտոմատացնել մաքսային գործընթացը` առաջարկելով այնպիսի հնարավորություններ, ինչպիսին նախաժամանումային տեղեկատվության փոխանակումն է, կամ՝ գործիքներ, որոնց միջոցով հնարավոր
կլինի կանխատեսել սահմանային անցակետերում տրանսպորտային հոսքերի ծավալը: Այնուամենայնիվ, այդպիսի լուծում ներկայումս չի օգտագործվում, և Արևելյան գործընկեր երկրների միջև տեղեկատվության փոխանակում այս պահին առկա է միայն փոխադարձ վարչական օգնության և (կամ) երկկողմ համաձայնագրերի համատեքստում:
ԵՄ արտաքին սահմանի վերաբերյալ տեղեկատվության փոխանակումը սահմանափակված է, չունի կառուցվածքային բնույթ և հիմնականում իրականացվում է ըստ պահանջի: Երրորդ երկրների հետ մաքսային տեղեկատվության փոխանակման վերաբերյալ քննարկումները միայն վերջերս են սկսվել: Ըստ այդմ՝ ԵՄ-ի և Բելառուսի միջև ստեղծվել է մաքսային երկխոսության աշխատանքային խումբ՝ կողմերի միջև տեղեկատվության փոխանակման հարցերը լուծելու համար:
Մաքսային տեղեկատվության օպտիմիզացված և ավտոմատացված փոխանակման մեկ դրական օրինակ ձեռք է բերվել Արևմտյան Բալկաններում: Տարածաշրջանի վեց երկրներում էլեկտրոնային տվյալների համակարգված փոխանակման (SEED) լուծման ներդրումը նպաստել է նախաժամանումային տվյալների համակարգված և ավտոմատացված փոխանակմանը, ինչը հանգեցրել է տարածաշրջանային համագործակցության բարելավման և ավելի լավ իրավապահպանության: Լուծման ներդրումը ֆինանսավորվել է ԵՄ-ի կողմից:
Առաջատար լուծումների պիլոտավորում՝ Արևելյան գործընկերության երկրների համար
«EU4Digital» ծրագիրն Էլեկտրոնային առևտրի և էլեկտրոնային մաքսային ծառայությունների աջակցմանն ուղղված իր գործունեության շրջանակներում նախատեսում է մաքսային տեղեկատվության փոխանակման մեխանիզմների պիլոտավորում: Առաջատար լուծումները փորձարկվելու են մի քանի թիրախային խմբերում. Արևելյան գործընկեր երկրների, ինչպես նաև վերջիններիս ու ԵՄ-ի միջև: Չնայած այն հանգամանքին, որ նշված գործողությունների համար ներկայումս անհրաժեշտ իրավական հենք ապահովված չէ, այնուամենայնիվ, դեռևս հնարավոր է պիլոտավորել տեղեկատվության փոխանակման ժամանակակից միջոցները և բացահայտել հնարավոր օգուտները: Ավելին, դա հնարավորություն կտա վեր հանել իրավական, տեխնիկական և կազմակերպչական անհրաժեշտ ճշգրտումներն ու առաջարկությունները՝ լուծման լայնածավալ ներդրման համար:
Էլեկտրոնային մաքսային ծառայությունների գործունեության նպատակը մաքսակետերի միջև ճիշտ ժամանակին տվյալների փոխանակման դյուրացումն ու արդյունքների ապահովումն է, մասնավորապես՝ ապրանքների բաց թողնման ժամանակի բարելավումը: Այս նպատակներին հասնելու համար էլեկտրոնային մաքսային ծառայությունների ուղղությամբ պիլոտային նախագիծը կկենտրոնանա երկու հարևան երկրների՝ առևտրի տեսանկյունից առավելագույն կարևորություն ունեցող միջսահմանային մաքսակետերի վրա:
Ընտրված փորձնական լուծման ուղղությամբ արդեն իսկ իրականացվել են որոշակի նախապատրաստական աշխատանքներ, այդ թվում.
- իրականացվել է նախաժամանումային տեղեկատվության փոխանակման գոյություն ունեցող այլընտրանքների վերլուծություն.
իրականացվել է գործընկեր երկրներում, այդ թվում՝ Եվրոպական հանձնաժողովի դիտարկմանը ներկայացված երկրների զույգերում ներկայիս
- իրադրության վերլուծություն.
- կազմվել է պիլոտային նախագծի ընթացքում փոխանակման ենթակա տվյալների առաջնահերթ սցենարների ցուցակ.
- պատրաստվել է փորձնական գործողությունում ներգրավված երկրների համար գործողությունների ծրագիր, որը ներառում է այնպիսի քայլեր, ինչպիսին փորձնական գործողության համար մասնագետների նշանակումն է:
Գոյություն ունեցող լուծումների վերլուծությունից հետո էլեկտրոնային տվյալների համակարգված փոխանակումը (SEED) դիտարկվել է որպես առավել բարենպաստ տարբերակ` հաշվի առնելով անվտանգության ու տվյալների ստուգված չափանիշները, տարածաշրջանի ազգային համակարգերին հեշտությամբ հարմարվելու ունակությունը, ինչպես նաև գործունակության ու տվյալների փոխանակման նկատմամբ պահանջների տեսանկյունից ճկունությունը:
Արդյունավետ համակարգ. Արևմտյան Բալկանների օրինակը
Արևմտյան Բալկաններում ծրագրի հիմնական նպատակն էր աջակցել մաքսային մարմիններին՝ նախաժամանումային տեղեկատվության փոխանակման համար «SEED» համակարգի ներդրմանն ուղղված վերջիններիս ջանքերում: «SEED» համակարգի ներդրմամբ տարածաշրջանի մաքսային մարմինները կարողացան բարձրացնել ՏՏ և ռիսկերի վերլուծության վերաբերյալ իրենց վարչական կարողությունները, ավելացնել եկամուտները և այժմ ունակ են պայքարել ապօրինի առևտրի դեմ՝ միաժամանակ բարելավելով տարածաշրջանային համագործակցությունը: Համակարգը թույլ է տալիս պայքարել կամ վերացնել հետևյալ տեսակի խախտումներն ու խարդախությունները.
- թերագնահատում (ապրանքագրերի փոփոխում / մուտքի պահին մաքսային արժեքի նվազեցում).
- բեռնված բեռնատարների ելքի կեղծ հաստատում (ԱԱՀ-ի վերադարձի հետ կապված խախտումներ).
- ներմուծման գրքույկների (APA Carnet) (սխալ) օգտագործման հետ կապված խախտումներ:
Արևմտյան Բալկաններում իրականացվող «SEED» նախագծի հաջորդ փուլով ավարտուն տեսք կստանա շահառուների միջև առևտրի հոսքերին համապատասխանող նախաժամանումային տեղեկատվության փոխանակման համակարգը: Սա նշանակում է, որ, մաքսային մարմիններից զատ, «SEED+» համակարգը տարածաշրջանային էլեկտրոնային տվյալների փոխանակման գործընթացում կներառի ինչպես ՍԲՍ մարմիններին (բուսասանիտարական և անասնաբուժական տեսչություններին), այնպես էլ դեղերի վերահսկմամբ զբաղվող գործակալություններին: Սա թույլ է տալիս նախապես փոխանակվել հավաստագրերով և այլ համապատասխան փաստաթղթերով՝ դյուրացնելով և արագացնելով սահմանահատման ընթացակարգերն ու ձևակերպումները:
Մեկնարկում է Բելառուսի և Լիտվայի միջև փորձնական նախագիծը
Պիլոտային երկրների շրջանակի վերաբերյալ առաջարկը դիտարկելուց հետո Եվրոպական հանձնաժողովը Բելառուսին և Լիտվային հաստատեց որպես ԵՄ-ի ու Արևելյան գործընկերության երկրների միջև մաքսային տեղեկատվության փոխանակման պիլոտային նախագծի մասնակից երկրներ: Հետևաբար, ձեռք են բերվել տվյալ նախագծին մասնակցելու ցանկության և պատրաստակամության
հաստատումներ, ու կազմակերպվել է պիլոտային երկրների առաջին աշխատանքային հանդիպումը:
EU4Digital-ի էլեկտրոնային մաքսային ծառայությունների գծով փորձագետների ու պիլոտային երկրների մասնագետների միջև ամենաառաջին աշխատանքային հանդիպումը կայացավ Լիտվայի մայրաքաղաք Վիլնյուսում՝ 2020 թ.-ի փետրվարի 27-ին: Հանդիպման ընթացքում ներկայացվեցին ընտրված լուծման (SEED) համատեսքն ու դրա հնարավորությունները, իսկ մասնակիցները հնարավորություն ունեցան «SEED» լուծման կենդանի ցուցադրության ականատես լինել: Ձեռնարկվեցին նաև քննարկումներ՝ փոխանակման ենթակա հավանական տվյալների վերաբերյալ:
Վիլնյուս կատարած այցի շրջանակներում SEED-ի փորձագետները փետրվարի 28-ին այցելեցին նաև «Մյադինինկայ» սահմանային անցակետ, որտեղ ներդրվել են գործող մաքսային համակարգերն ու ենթակառուցվածքները:
Պիլոտային երկրների հետ երկրորդ աշխատանքային հանդիպումը (կոնֆերենց-կապ) նախատեսված է մարտի 23-ին: Հանդիպման նպատակն է՝ պայմանավորվածություններ ձեռք բերել պիլոտավորման ենթակա հնարավոր գործառույթների շուրջ, ինչպես նաև քննարկումներ ունենալ ավելի տեխնիկական մանրամասների վերաբերյալ, ինչպիսիք են՝ սարքավորումների նկատմամբ պահանջները, ծրագրային ապահովման հարթակը և այլն:
Ակնկալվում է, որ բելառուսա-լիտվական սահմանին իրականացվող պիլոտային նախագիծը կփորձարկի սահմանահատման արագացման, ինչպես նաև անվտանգության ռիսկերի կառավարման վրա տվյալների փոխանակման ազդեցությունը: Պիլոտային նախագիծը կօգնի վեր հանել նաև վերացման ենթակա խոչընդոտները՝ կազմակերպչական, իրավական և տեխնիկական ոլորտներում:
Վերջնարդյունքում ակնկալվում է, որ պիլոտային նախագիծն ապագայում կարող է վերածվել լիարժեք գործառնող լուծման, որը նույնությամբ կներդրվի ԵՄ-ի ու նրա արևելյան գործընկեր երկրների միջև այլ սահմանային անցակետերում՝ էլեկտրոնային առևտուրը դյուրացնելու համար:
