Vərəqələr

Elektron gömrük, iqtisadi operatorlar ilə gömrük orqanları arasında gömrük məlumatlarının sistematik və avtomatlaşdırılmış mübadiləsi (məsələn, boş yük maşınları ilə bağlı məlumat mübadiləsi, risklərin qiymətləndirilməsi, məlumatların müqayisəsi, gömrük nəzarətinin nəticələri) deməkdir.  

İqtisadi operatorlar malları sərhədlərdən keçirən və gömrük orqanları ilə qarşılıqlı əlaqədə olan zaman, avtomatlaşdırılmanın olmaması və gömrük orqanları arasında vaxtında əlaqənin olmaması səbəbindən gecikmələrlə üzləşirlər. Nəticədə alıcılar mallarını gec əldə edirlər. Bunun səbəbi aşağıdakı kimidir:  

• Gömrük məlumatları vaxtında qəbul edilmir, bu da gömrük xidməti və müəssisələr üçün səmərəsiz təhlükəsizlik və təhlükəsizlik ilə bağlı risklərin idarə edilməsi ilə nəticələnir;
• Məlumatların avtomatik müqayisəsi təyin edilməyib (məsələn, gediş ölkəsində bəyannamə məlumatları gəliş ölkəsi ilə eyni olduğunu yoxlamaq);
• Gəliş öncəsi məlumat mübadiləsi aparılmır (məsələn, yüklər sərhəd keçid məntəqəsinə gələn zaman risklərin qiymətləndirilməsi başa çatana qədər daşıyıcı sərhədi keçmədən əvvəl gözləməlidir).

Elektron gömrük ilə əlaqədar fəaliyyətlər müəssisə və hökumətləri lazımi əməkdaşlıq modelləri (məsələn, əməkdaşlıq prosesləri, rabitə sistemləri) ilə təmin etmək, səmərəli məlumat mübadiləsini təmin etməklə bu məsələlərin həllinə şərait yaradır. Bu fəaliyyətlər həmçinin ticarət xərclərini azaltmaq, o cümlədən mal və xidmətləri daha cəld çatdırmaq üçün gömrük idarələri ilə qarşılıqlı əlaqələri optimallaşdırır. 

EU4Digital proqramı mövcud texnoloji həlləri və onların regionda tətbiqini təhlil etdikdən sonra Elektron gömrük pilot layihəsi üzrə SEED (Məlumatların sistematik elektron mübadiləsi) sisteminin ən doğru seçim olduğuna qərar vermişdir. Qərbi Balkan ölkələrinin gömrük idarələri tərəfindən həyata keçirilən SEED, Aİ tərəfindən maliyyələşdirilmişdir və aşağıdakı üstünlüklərə malikdir:

• Sübut olunmuş təhlükəsizlik
• Məlumat standartları
• Milli sistemlərə asan adaptasiya 
• Funksionallıq baxımından uyğunlaşma imkanı və məlumat dəsti mübadiləsi tələbləri.  

Qərbi Balkanlarda SEED aşağıdakı problemləri uğurla həll etmişdir:

• Qaimələrin mübadiləsi və giriş zamanı gömrük dəyərinin azaldılması ilə lazımi dərəcədə qiymətləndirilməmə
• Yüklənmiş yük maşınlarının çıxmasının saxta təsdiqi (ƏDV-nin geri qaytarılması ilə əlaqədar pozuntular)
• Nəqliyyata dair sənədlərin sui-istifadəsi ilə əlaqədar qanunauyğunsuzluqlar (məs, ATA karnetləri)
• Tütün və narkotik vasitələrin qaçaqmalçılığı kimi ciddi gömrük hüquqpozmalarının müəyyən edilməsi. 

Pilot layihənin məqsədi, Şərqi tərəfdaş ölkələri və Aİ-yə üzv dövlətlərin gömrük orqanları arasında elektron gömrük məlumatlarının mübadiləsini təmin etməkdir. Bu, ilkin (məhdud) funksiyaların və məlumat toplularının pilot layihə çərçivəsində sınaqdan keçirildiyi zaman əsas təkan nöqtəsi olacaq.

Elektron gömrük pilot layihəsi artıq müvəffəqiyyətlə Belarus və Litva gömrük orqanları arasında sınaqdan keçirilmişdir. Daha ətraflı öyrənmək üçün: Belarus və Litva arasında ixrac üzrə məlumatların mübadiləsinə dair pilot layihə icra olunub.

Pilot layihələr gömrük orqanları arasında gömrük məlumatlarının mübadiləsi prosesini yaxşılaşdırır, həmçinin gömrük rəsmiləşdirilməsini, risklərin qiymətləndirilməsini və transsərhəd gömrük idarələri arasında əməkdaşlığı optimallaşdırmaq məqsədilə potensial irəliləyişləri göstərir. Bununla da texnoloji həllin tammiqyaslı tətbiqi ilə bağlı tövsiyələr toplanaraq onun bütöv regionda tətbiqinə hazırlıq işləri görülmüşdür.